«Το εν λόγω µνηµείο εντόπισα τον Δεκέµβριο του 2015, και
αµέσως έστειλα περίληψη για να συµµετάσχω στο δεύτερο διεθνές µεγαλιθικό
Συνέδριο του Blagoevgrad που πραγµατοποιείται τον Οκτώβριο του 2016.
Θεωρώντας αδιανόητο ένα υπαίθριο ιερό αυτού του µεγέθους της Ελληνικής
Αιγιακής Θράκης να δηµοσιεύεται στο εξωτερικό χωρίς πρώτα να γίνει
γνωστό στους κατοίκους της, ανακοινώνω περίληψη του άρθρου µου µε σκοπό
την ενηµέρωση του αναγνωστικού κοινού όσο αφορά τις λατρείες, τις
πεποιθήσεις και τα τελετουργικά δρώµενα των αρχαίων Θρακών της
περιοχής µας».
Ο νεόκτιστος ναός του Αγίου Γεωργίου Πετρωτών βρίσκεται στην κορυφή του βραχώδους ασβεστολιθικού υψώµατος (h= 268 m) που δεσπόζει του οµώνυµου χωριού πολύ κοντά στον δρόµο που οδηγεί στην παραλία των Πετρωτών (φωτ. 1). Η παράδοση αναφέρει ότι στη µνήµη του Αγίου γίνονταν γιορτές όπου κάθε χρόνο πήγαινε από µόνο του ένα ελάφι για να θυσιαστεί.1 Η συλλογική µνήµη κράτησε ζωντανή τη θυσιαστήρια τελετή προς τη θεότητα, καθώς αυτή τεκµηριώνεται από τα πολλά λαξευµένα στο βράχο της ακρόπολης θυσιαστήρια που φέρουν διαµπερείς οπές για το δέσιµο των ζώων προς σφαγή (Φωτ. 2).
Το σηµαντικότερο σηµείο της ακρόπολης είναι τα δύο λαξευµένα στο βράχο καθίσµατα (θρόνοι) δίπλα σε ένα παραλληλόγραµµου σχήµατος θυσιαστήριο µε οπή εκροής στη βάση του, καθώς και διαµπερή οπή λαξευµένη στο βραχώδες πλαίσιο του θυσιαστηρίου. Τα δύο καθίσµατα (θρόνοι), το ένα ευρύχωρο και το δεύτερο στενότερο, ήταν αφιερωµένα το πρώτο στην Μεγάλη Μητέρα Θεά , Κυβέλη ή Δήµητρα και το δεύτερο στον πάρεδρο της Μεγάλης Μητέρας που δεν µπορεί να είναι άλλος από τον Δι-όνυσο (Φωτ. 3). Τέτοιους θρόνους συναντούµε στα βραχώδη ιερά της Κυβέλης στη Φρυγία και όλη την βορειοδυτική Μ. Ασία, όπου το θυσιαστήριο είναι ο ίδιος ο θρόνος που στο κάθισµα φέρει µια οπή για τη θυσία.2
Ένα υποτυπώδες µονοπάτι πάνω στα βράχια µε κατεύθυνση ανατολής - δύσης οδηγεί στη ρίζα του βράχου της ακρόπολης. Εκεί συναντούµε δύο λαξευµένες τοξωτές ταφικές κόγχες (-τα µάτια της θεάς) (Φωτ. 4). Πιο πάνω σύρριζα του θεόρατου βράχου κυριαρχεί µια κυκλική λεκάνη λαξευµένη στο βράχο. Αρκετές λαξευµένες τρύπες η µία δίπλα στην άλλη περιείχαν πασσάλους (- καθώς δεν πρόκειται για τελετουργικές οπές για προσφορές) οριοθετώντας ένα διάδροµο που περνάει µεταξύ των στενών τοι-χωµάτων του θεόρατου βράχου και της κυκλικής λεκάνης. Στο σηµείο αυτό στην κορυφή του ψηλού βράχου είναι εµφανή ίχνη παλαιότερης ροής νερού, που έρεε πάνω από τον βράχο προς το βααπτηστή-ρι, σε µια αποτελεσµατική τελετουργία καθαρµού των υποψήφιων µυστών (Φωτ. 5).
Ο βραχώδης χώρος κάτω από την κυκλική λεκάνη (βαπτιστήρι) είναι λαξευµένος µε πολλές κοιλότητες µονές ή διπλές συνδεδεµένες µεταξύ τους, όπου οι υποψήφιοι µύστες µετά τους καθαρµούς θυσίαζαν (Φωτ. 6).
Όλες αυτές οι πολλαπλές τελετουργικές λαξεύσεις στο βράχο και τα θυσιαστήρια µε τα αυλάκια, είναι τα λατρευτικά σηµάδια των παρακλήσεων των αρχαίων Θρακών που απευθύνονται στη Μητέρα Θεά επιβεβαιώνοντας την ιερότητα του τόπου. Ο πιστός λαξεύοντας το βράχο, προσπαθούσε µε τις διάφορες επεξεργασίες της επιφάνειάς του να σχίσει αυτό το κάλυµµα και να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την ενδόµυχη θεϊκή ύπαρξη ικανοποιώντας την µε τη ροή του αίµατος, παρέχοντας µια µυστηριώδη ζωή στον αδρανή βράχο ο οποίος µέσω των λαξεύσεων µετατρεπόταν σε βράχο γεµάτο ζωή. Οι λαξευµένες ταφικές τοξωτές κόγχες στα βραχώδη εξάρµατα που βρίσκονται στην περίµετρο νότια της ακρόπολης, χρησίµευαν ως χώροι τελε-τουργικής αποσάρκωσης των νεκρών, (Φωτ. 7) τα εναποµείναντα οστά των οποίων τοποθετούνταν σε οριζόντιες κοιλότητες που λαξεύονταν στον βράχο µε πέτρινο κάλυµµα, που τοποθετούνταν σε λαξευµένο αυλάκι (πατούρα) (Φωτ. 8).
Οι άλλες µικρότερες ταφικές κόγχες στο κύριο σώµα του βράχου της ακρόπολης, συναινούν στον συνδυα-σµό του χώρου ως ιερού και παράλληλα ως ταφικού µνηµείου. Αδιαµφισβήτητα οι ενταφιασµένοι νεκροί γύρω και µέσα στον ιερό βράχο ζητούν την προστασία της θεότητας και την συνύπαρξη - συγκατοίκηση µαζί της, καθώς αυτός είναι ο χώρος στον οποίο εκδηλώνεται η θεότητα. Προφανώς οι ενταφιασµένοι στο βράχο νεκροί πέρασαν τις τελετουργίες και τους καθαρµούς και πηγαίνουν να ζήσουν µε την θεότητα, επιβεβαιώνοντας τις αναφορές του Πλάτωνα στο
Φαίδρο 3: «ὁ δέ κεκαθαρμένος τε καί τετελεσμένος ἐκεῖσε ἀφικόμενος μετά θεῶν οἰκήσει».
Υπάρχει µια τελετή περάσµατος, όπου ο αµύητος µεταβάλλεται στο τέλος σε πραγµατικό µύστη. Πολύτιµο διαβατήριο για τη µύηση είναι η µετάληψη
του µύστη που τον ενώνει µε το θεό και του δίνει την ελπίδα της ευδαιµονικής αθανασίας. Αυτό συνδέει τη µυητική ιεροπραξία µε ένα ιερό χώρο µύησης, συνήθως σπήλαια σύµβολα θηλυκής αρχής και µήτρα της Μητέρας Γης, καθώς και τόπος του ιερού γάµου, όπου λαµβάνει χώρα η µυστική τελείωση και εκπληρώνεται η επαφή µε το θείο στοιχείο στο τέλος της οποίας ο αµύητος θα έχει µεταβληθεί σε πραγµατικό µύστη. Η σπηλιά µε τα δύο ανοίγµατα στη ρίζα του βράχου, πολύ πιθανόν να έπαιζε το ρόλο του κέ-ντρου της τελετουργικής µύησης4 (Φωτ. 9).
Οι θρόνοι στην ακρόπολη δίπλα στο θυσιαστήριο χρησίµευαν ως εµβλήµατα των θεοτήτων (Μητέρας και Παρέδρου) αλλά και ως ενθύµηση της αόρατης παρουσίας τους σε ανθρώπινες διαστάσεις. Ο µοναχικός θρόνος νότια του Αη Γιώργη πιθανόν να προοριζόταν για τον ενθρονισµό του µύστη.5 Ο θρόνος είναι ένα σύµβολο υπεροχής πάνω στους άλλους θεούς και χαρακτηριστικό του κυρίαρχου που βασιλεύει, σύµβολο βασιλικής και πνευµατικής καταγωγής6.
Καταλήγοντας, µπορούµε να αναγνωρίσουµε την ακρόπολη του Αγίου Γεωργίου Πετρωτών ως ένα Μητρώο, αφιερωµένο στον εορτασµό των µυστηρίων της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, ζωοδότρας και παράλληλα χθόνιας θεά του θανάτου, δίπλα στην οποία συνυπάρχει µια άλλη θεότητα όπως επιβε-βαιώνεται από το δεύτερο κάθισµα (θρόνο) δίπλα στο θυσιαστήριο. Με βάση την βιβλιογραφία και την ερµηνεία παρόµοιων ιερών στη Φρυγία, Μυσία (Τουρκία)7 και την Βουλγαρία,8 συµπεραίνουµε ότι πρόκειται για µια ανδρική θεότητα, ένα πάρεδρο
της Θεάς, που στην Ελληνική Αιγιακή Θράκη δεν µπορεί να είναι άλλος από τον Διόνυσο ή τον Άττι αν πρόκειται για την φρυγική Κυβέλη, ή τον Καδµήλο το νεώτερο των Καβείρων που έχει πολλές οµοιότητες µε το Διόνυσο. Η παρουσία άλλωστε του Διονύσου ως παρέδρου δίπλα στη Μεγάλη Θεά εντοπίζεται σε πολλά ιερά της Θεάς στη Μακεδονία (Λητή, Λευκόπετρα Βερµίου, Βεργίνα, Πέλλα, Ποτίδαια, Θεσσαλονίκη) καθώς η λατρεία της Θεάς έχει στενή σχέση µε το Διόνυσο ως προς τη γονιµική και οργια-στική διάστασή της, γι’ αυτό συχνά οι δύο θεότητες συλλατρεύονται.9
Η παρουσία του βαπτηστηρίου, των θυσιαστηρίων, του σπηλαίου και ενός µοναχικού λαξευµένου θρό-νου δίπλα στον ναό του Αγ. Γεωργίου, µαρτυρούν τελετές µυήσεων και θρονισµού, όπως αυτές που γίνονταν στη γειτονική Σαµοθράκη και είναι το πρώτο Μητρώο που τεκµηριώνει την διείσδυση των καβείριων µυστηρίων στην ενδοχώρια της Θράκης.
Σηµειώσεις
1. Triandaphyllos 1984, 10-19
2. Berndt-Ersöz 2006
3. Pl. Phdr. 69 c
4. Cooper 1992, βλέπε λέξη «σπήλαιο»
5. Pl. Euth. 277 d
6. Οm. Ιl. 8,436, 442
7. Berndt-Ersöz 2006
8. Fol 2007, 347-377
9. Stefani 2010-2012,108
Βιβλιογραφία
Berndt-Ersöz 2006: S. Berndt-Ersöz, Phrygian Rock-Cut Shrines, Structure, Function, and Cult Practice, vol. 25, in (ed) T. Schneider, Culture and History of the Ancient Near East, ed. Brill, Leiden/Boston, 2006
Fol 2007: V.Fol, Rock Topoi of Faith in the Eastern Mediterranean and Asia Minor During the Antiquity in, Studia Thracica 10, 2007, 347-377
Stefani 2010-2012: Ε. Στεφανή, Η λατρεία της Μητέρας των θεών στη Λευκόπετρα Βερµίου,
Μακεδονικά 39, 2010-2012, 99-123
Triandaphyllos 1984: Δ. Τριαντάφυλλος, Η προϊ-στορία στο χώρο της δυτικής Θράκης, Αρχαιο-λογία 13, 1984, 10-19
*Ο Σταύρος Κιοτσέκογλου είναι Αρχαιολόγος,
Μέλος ΕΤΕΠ του Εργαστηρίου Λαογραφίας και
Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Τµήµατος
Ιστορίας – Εθνολογίας, της Σχολής Κλασικών και
Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ
Ο νεόκτιστος ναός του Αγίου Γεωργίου Πετρωτών βρίσκεται στην κορυφή του βραχώδους ασβεστολιθικού υψώµατος (h= 268 m) που δεσπόζει του οµώνυµου χωριού πολύ κοντά στον δρόµο που οδηγεί στην παραλία των Πετρωτών (φωτ. 1). Η παράδοση αναφέρει ότι στη µνήµη του Αγίου γίνονταν γιορτές όπου κάθε χρόνο πήγαινε από µόνο του ένα ελάφι για να θυσιαστεί.1 Η συλλογική µνήµη κράτησε ζωντανή τη θυσιαστήρια τελετή προς τη θεότητα, καθώς αυτή τεκµηριώνεται από τα πολλά λαξευµένα στο βράχο της ακρόπολης θυσιαστήρια που φέρουν διαµπερείς οπές για το δέσιµο των ζώων προς σφαγή (Φωτ. 2).
Το σηµαντικότερο σηµείο της ακρόπολης είναι τα δύο λαξευµένα στο βράχο καθίσµατα (θρόνοι) δίπλα σε ένα παραλληλόγραµµου σχήµατος θυσιαστήριο µε οπή εκροής στη βάση του, καθώς και διαµπερή οπή λαξευµένη στο βραχώδες πλαίσιο του θυσιαστηρίου. Τα δύο καθίσµατα (θρόνοι), το ένα ευρύχωρο και το δεύτερο στενότερο, ήταν αφιερωµένα το πρώτο στην Μεγάλη Μητέρα Θεά , Κυβέλη ή Δήµητρα και το δεύτερο στον πάρεδρο της Μεγάλης Μητέρας που δεν µπορεί να είναι άλλος από τον Δι-όνυσο (Φωτ. 3). Τέτοιους θρόνους συναντούµε στα βραχώδη ιερά της Κυβέλης στη Φρυγία και όλη την βορειοδυτική Μ. Ασία, όπου το θυσιαστήριο είναι ο ίδιος ο θρόνος που στο κάθισµα φέρει µια οπή για τη θυσία.2
Ένα υποτυπώδες µονοπάτι πάνω στα βράχια µε κατεύθυνση ανατολής - δύσης οδηγεί στη ρίζα του βράχου της ακρόπολης. Εκεί συναντούµε δύο λαξευµένες τοξωτές ταφικές κόγχες (-τα µάτια της θεάς) (Φωτ. 4). Πιο πάνω σύρριζα του θεόρατου βράχου κυριαρχεί µια κυκλική λεκάνη λαξευµένη στο βράχο. Αρκετές λαξευµένες τρύπες η µία δίπλα στην άλλη περιείχαν πασσάλους (- καθώς δεν πρόκειται για τελετουργικές οπές για προσφορές) οριοθετώντας ένα διάδροµο που περνάει µεταξύ των στενών τοι-χωµάτων του θεόρατου βράχου και της κυκλικής λεκάνης. Στο σηµείο αυτό στην κορυφή του ψηλού βράχου είναι εµφανή ίχνη παλαιότερης ροής νερού, που έρεε πάνω από τον βράχο προς το βααπτηστή-ρι, σε µια αποτελεσµατική τελετουργία καθαρµού των υποψήφιων µυστών (Φωτ. 5).
Ο βραχώδης χώρος κάτω από την κυκλική λεκάνη (βαπτιστήρι) είναι λαξευµένος µε πολλές κοιλότητες µονές ή διπλές συνδεδεµένες µεταξύ τους, όπου οι υποψήφιοι µύστες µετά τους καθαρµούς θυσίαζαν (Φωτ. 6).
Όλες αυτές οι πολλαπλές τελετουργικές λαξεύσεις στο βράχο και τα θυσιαστήρια µε τα αυλάκια, είναι τα λατρευτικά σηµάδια των παρακλήσεων των αρχαίων Θρακών που απευθύνονται στη Μητέρα Θεά επιβεβαιώνοντας την ιερότητα του τόπου. Ο πιστός λαξεύοντας το βράχο, προσπαθούσε µε τις διάφορες επεξεργασίες της επιφάνειάς του να σχίσει αυτό το κάλυµµα και να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την ενδόµυχη θεϊκή ύπαρξη ικανοποιώντας την µε τη ροή του αίµατος, παρέχοντας µια µυστηριώδη ζωή στον αδρανή βράχο ο οποίος µέσω των λαξεύσεων µετατρεπόταν σε βράχο γεµάτο ζωή. Οι λαξευµένες ταφικές τοξωτές κόγχες στα βραχώδη εξάρµατα που βρίσκονται στην περίµετρο νότια της ακρόπολης, χρησίµευαν ως χώροι τελε-τουργικής αποσάρκωσης των νεκρών, (Φωτ. 7) τα εναποµείναντα οστά των οποίων τοποθετούνταν σε οριζόντιες κοιλότητες που λαξεύονταν στον βράχο µε πέτρινο κάλυµµα, που τοποθετούνταν σε λαξευµένο αυλάκι (πατούρα) (Φωτ. 8).
Οι άλλες µικρότερες ταφικές κόγχες στο κύριο σώµα του βράχου της ακρόπολης, συναινούν στον συνδυα-σµό του χώρου ως ιερού και παράλληλα ως ταφικού µνηµείου. Αδιαµφισβήτητα οι ενταφιασµένοι νεκροί γύρω και µέσα στον ιερό βράχο ζητούν την προστασία της θεότητας και την συνύπαρξη - συγκατοίκηση µαζί της, καθώς αυτός είναι ο χώρος στον οποίο εκδηλώνεται η θεότητα. Προφανώς οι ενταφιασµένοι στο βράχο νεκροί πέρασαν τις τελετουργίες και τους καθαρµούς και πηγαίνουν να ζήσουν µε την θεότητα, επιβεβαιώνοντας τις αναφορές του Πλάτωνα στο
Φαίδρο 3: «ὁ δέ κεκαθαρμένος τε καί τετελεσμένος ἐκεῖσε ἀφικόμενος μετά θεῶν οἰκήσει».
Υπάρχει µια τελετή περάσµατος, όπου ο αµύητος µεταβάλλεται στο τέλος σε πραγµατικό µύστη. Πολύτιµο διαβατήριο για τη µύηση είναι η µετάληψη
του µύστη που τον ενώνει µε το θεό και του δίνει την ελπίδα της ευδαιµονικής αθανασίας. Αυτό συνδέει τη µυητική ιεροπραξία µε ένα ιερό χώρο µύησης, συνήθως σπήλαια σύµβολα θηλυκής αρχής και µήτρα της Μητέρας Γης, καθώς και τόπος του ιερού γάµου, όπου λαµβάνει χώρα η µυστική τελείωση και εκπληρώνεται η επαφή µε το θείο στοιχείο στο τέλος της οποίας ο αµύητος θα έχει µεταβληθεί σε πραγµατικό µύστη. Η σπηλιά µε τα δύο ανοίγµατα στη ρίζα του βράχου, πολύ πιθανόν να έπαιζε το ρόλο του κέ-ντρου της τελετουργικής µύησης4 (Φωτ. 9).
Οι θρόνοι στην ακρόπολη δίπλα στο θυσιαστήριο χρησίµευαν ως εµβλήµατα των θεοτήτων (Μητέρας και Παρέδρου) αλλά και ως ενθύµηση της αόρατης παρουσίας τους σε ανθρώπινες διαστάσεις. Ο µοναχικός θρόνος νότια του Αη Γιώργη πιθανόν να προοριζόταν για τον ενθρονισµό του µύστη.5 Ο θρόνος είναι ένα σύµβολο υπεροχής πάνω στους άλλους θεούς και χαρακτηριστικό του κυρίαρχου που βασιλεύει, σύµβολο βασιλικής και πνευµατικής καταγωγής6.
Καταλήγοντας, µπορούµε να αναγνωρίσουµε την ακρόπολη του Αγίου Γεωργίου Πετρωτών ως ένα Μητρώο, αφιερωµένο στον εορτασµό των µυστηρίων της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, ζωοδότρας και παράλληλα χθόνιας θεά του θανάτου, δίπλα στην οποία συνυπάρχει µια άλλη θεότητα όπως επιβε-βαιώνεται από το δεύτερο κάθισµα (θρόνο) δίπλα στο θυσιαστήριο. Με βάση την βιβλιογραφία και την ερµηνεία παρόµοιων ιερών στη Φρυγία, Μυσία (Τουρκία)7 και την Βουλγαρία,8 συµπεραίνουµε ότι πρόκειται για µια ανδρική θεότητα, ένα πάρεδρο
της Θεάς, που στην Ελληνική Αιγιακή Θράκη δεν µπορεί να είναι άλλος από τον Διόνυσο ή τον Άττι αν πρόκειται για την φρυγική Κυβέλη, ή τον Καδµήλο το νεώτερο των Καβείρων που έχει πολλές οµοιότητες µε το Διόνυσο. Η παρουσία άλλωστε του Διονύσου ως παρέδρου δίπλα στη Μεγάλη Θεά εντοπίζεται σε πολλά ιερά της Θεάς στη Μακεδονία (Λητή, Λευκόπετρα Βερµίου, Βεργίνα, Πέλλα, Ποτίδαια, Θεσσαλονίκη) καθώς η λατρεία της Θεάς έχει στενή σχέση µε το Διόνυσο ως προς τη γονιµική και οργια-στική διάστασή της, γι’ αυτό συχνά οι δύο θεότητες συλλατρεύονται.9
Η παρουσία του βαπτηστηρίου, των θυσιαστηρίων, του σπηλαίου και ενός µοναχικού λαξευµένου θρό-νου δίπλα στον ναό του Αγ. Γεωργίου, µαρτυρούν τελετές µυήσεων και θρονισµού, όπως αυτές που γίνονταν στη γειτονική Σαµοθράκη και είναι το πρώτο Μητρώο που τεκµηριώνει την διείσδυση των καβείριων µυστηρίων στην ενδοχώρια της Θράκης.
Σηµειώσεις
1. Triandaphyllos 1984, 10-19
2. Berndt-Ersöz 2006
3. Pl. Phdr. 69 c
4. Cooper 1992, βλέπε λέξη «σπήλαιο»
5. Pl. Euth. 277 d
6. Οm. Ιl. 8,436, 442
7. Berndt-Ersöz 2006
8. Fol 2007, 347-377
9. Stefani 2010-2012,108
Βιβλιογραφία
Berndt-Ersöz 2006: S. Berndt-Ersöz, Phrygian Rock-Cut Shrines, Structure, Function, and Cult Practice, vol. 25, in (ed) T. Schneider, Culture and History of the Ancient Near East, ed. Brill, Leiden/Boston, 2006
Fol 2007: V.Fol, Rock Topoi of Faith in the Eastern Mediterranean and Asia Minor During the Antiquity in, Studia Thracica 10, 2007, 347-377
Stefani 2010-2012: Ε. Στεφανή, Η λατρεία της Μητέρας των θεών στη Λευκόπετρα Βερµίου,
Μακεδονικά 39, 2010-2012, 99-123
Triandaphyllos 1984: Δ. Τριαντάφυλλος, Η προϊ-στορία στο χώρο της δυτικής Θράκης, Αρχαιο-λογία 13, 1984, 10-19
*Ο Σταύρος Κιοτσέκογλου είναι Αρχαιολόγος,
Μέλος ΕΤΕΠ του Εργαστηρίου Λαογραφίας και
Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Τµήµατος
Ιστορίας – Εθνολογίας, της Σχολής Κλασικών και
Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου